Veriye Erişim Hakkınız

Veri Gazeteciliği El Kitabı -04.2 Veriye Erişim Hakkınız Bölümü

Bilgi Edinme Başvurusu yapmadan önce, erişmek istediğiniz bilginin halihazırda ulaşılabilir olup olmadığını veya başka bir kişi tarafından talep edilip edilmediğini kontrol etmelisiniz. Bir önceki bölüm, nerelere bakabileceğiniz konusunda bir fikir verecektir. Eğer kontrol ettiniz ama yine de istediğiniz veriyi bulamadıysanız bilgi edinme başvurusunda bulunabilirsiniz. Şu öneriler daha etkili bir başvuru yapmanızda yardımcı olacaktır:

 

Zaman kazanmak için önceden plan yapın:
Bilgi aramaya başladığınızda resmi bir erişim talebinde bulunmayı da düşünün. Diğer tüm seçenekleri tüketmeden önce başvurmak daha iyi bir fikir olabilir. Araştırmanızın başında bir talep başvurusunda bulunursanız, aradaki zamanda başka araştırmalarla da ilgilenebilirsiniz. Gecikmelere de hazırlıklı olun: bazen kamu kurumları talebinizi değerlendirmek için biraz zamana ihtiyaç duyar, bunu hesaba katmak iyi olur.

 

Hizmet ücretlerini önceden öğrenin:
Talep başvurusunda bulunmadan önce, başvuru ücreti ve bilgiye erişim ücretleri konusundaki düzenlemeleri kontrol edin. Bu sayede, eğer başvurunuz hakkında bir kamu kuruluşu sizden ücret talep ederse haklarınızı bilebilirsiniz. Fotokopi ve posta ücretlerini azaltmak için dokümanları elektronik yolla alabilirsiniz, bunu talebinizde belirtebilirsiniz. Bu sayede ücret ödemekten kurtulabilirsiniz, tabi bu ancak talep ettiğiniz dokümanlar elektronik olarak bulunuyorsa geçerli, ancak artık dijitalleştirilmemiş dokümanları da taratıp e-posta ile göndermeleri mümkün.

 

Haklarınızı bilin:
Haklarınızın ne olduğunu önceden bilin, böylece hangi konumda olduğunuzu ve kamu görevlilerinin neyle yükümlü olduğunu ve olmadığını bilirsiniz. Örneğin, bilgi edinme hakkını düzenleyen pek çok kanunda cevap verme zamanı sınırlanmıştır. Dünyada cevap verme süresi birkaç günden bir aya kadar değişir. Başlamadan önce bu süreden haberdar olun ve başvuru yaptığınız tarihi bir kenara not alın.

Hükümetler sizin için veriyi hazırlamak zorunda değildir, ama sahip oldukları verinin tamamını size vermek zorunda; eğer o veri kendi yasal yükümlülüklerini yerine getirmek için sahip olmaları gereken bir veri ise, onu elbette hazırlayıp size vermeleri gerekir.

 

Haklarınızı bildiğinizi belirtin:
Genellikle talebinizde bilgi edinme kanunlarına ve bilgiye erişim hakkına dair maddelere atıfta bulunmanız beklenmez ama bunu yaparsanız haklarınızı bildiğinizi göstermiş olursunuz ve muhtemelen talebinizin yasal çerçeve içinde doğru şekilde değerlendirilmesini sağlamış olursunuz. Avrupa Birliği’ne yapılan başvurularda, talebinizin bir dokümana erişim talebi olduğunu belirtmeniz ve 1049/2001 sayılı düzenlemeye atıf yapmanız en iyisi olur.

 

Başvurunuzu basit tutun:
Tüm ülkelerde, önce basit bir bilgiye erişim talebinde bulunmak, ve ilk bilgilere ulaştıktan sonra yeni sorular eklemek iyi olacaktır. Bu sayede kamu kurumunun talebinizi “detaylı talep” kapsamına sokup daha fazla süre talep etmesi riskinde kurtulmuş olursunuz.

 

Başvurunuzu yalın tutun:
Birden çok kurumda araştırma gerektiren bir talep yerine, tek bir kurumda tutulan bilgiyi talep etmek muhtemelen daha çabuk yanıtlanacaktır. Üçüncü bir tüzel kişiye başvurmayı gerektirecek durumlar (örneğin, bir şirketten bilgi beklenmesi, veya bir başka devletin bundan etkilenecek olması durumları) cevap verme sürecini özellikle geciktirecek durumlardır. Israrcı olun.

 

Dosya dolabının içindeymişsiniz gibi düşünün:
Hangi verinin harmanlandığını öğrenmeye çalışın. Örneğin; trafik kazaları sonrasında polisin doldurduğu kaza tespit tutanaklarının boş bir nüshasını elde ederseniz, trafik kazalarına ilişkin hangi bilgileri kaydedip, hangilerini kaydetmediklerini görebilirsiniz.

 

Net olun:
Talebinizi sunmadan önce düşünün: talebinizde herhangi bir belirsizlik var mı? Bu husus, farklı kamu kurumları verilerini karşılaştıracaksanız önemlidir. Örneğin; kurumlardan son üç yılın rakamlarını talep ettiğinizde, doğrudan karşılaştırma imkanınız olmayacak şekilde bazıları son üç takvim yılı, bazıları ise son üç mali yılın bilgilerini gönderebilirler. Gerçek talebinizi, daha genel bir talep içinde gizlemeye karar verirseniz, talebinizi istediğiniz bilgiyi kapsayacak kadar geniş ama belirsizliğe ve idarenin cevabında tereddüte yol açmayacak kadar da net tutmaya bakın. Net ve açık talepler, daha hızlı ve daha iyi cevaplar alma eğilimindedirler.

 

Birden çok başvuruda bulunun:
Eğer talebinizi nereye sunacağınız hususunda emin değilseniz; aynı anda iki, üç veya daha fazla kuruma başvurmaktan sizi alıkoyacak hiçbir şey yok. Bazı durumlarda; farklı kurumlar, aynı başvuruya ilişkin size farklı cevaplar verecektir. Bu durum, araştırdığınız konuya dair erişilebilir bilgiye ilişkin büyük resmi görmek adına da faydalı olacaktır.

 

Uluslararası başvurularda bulunun:
Gittikçe artan bir biçimde, talepler elektronik olarak sunulabilmektedir. Dolayısıyla, nerede yaşadığınızın bir önemi kalmamaktadır. Diğer taraftan, talebi göndereceğiniz ülkede yaşamıyorsanız, o ülkenin elçiliğine gönderip onların talebinizi gerekli kuruma göndermelerini sağlayabilirsiniz. Fakat öncelikle elçiliğin bu konuda hazır olup olmadığını soruşturmanız gerekir. Bazen elçilik elamanları bu konuda eğitilmiş olmazlar. Bu durumda talebi doğrudan ilgili kuruma göndermek daha uygun olur.

 

Bir deneme yapın
Eğer aynı talebi birçok kamu kurumuna göndermeyi planlıyorsanız, bir pilot uygulama olarak önce bir başlangıç kopyasını birkaç kuruma gönderin. Bu size, istediğiniz veriyi alacak doğru terminolojiyi kullanıp kullanmadığınızı, veya sorularınızın cevaplandırılıp cevaplandırılamayacağını gösterir. Böylece taleplerin tümünü göndermeden gerekli değişiklikleri yapma fırsatı bulursunuz.

 

İstisnai durumlar için hazırlıklı olun:
Eğer talebinize istisna uygulamasının yapılacağını düşünüyorsanız, sorularınızı hazırlarken sağduyunuza dayanarak hassas soru olma potansiyeli olan sorularınızı diğerlerinden ayırarak iki soru grubu oluşturun ve taleplerinizi ayrı ayrı sunun.

 

Dosyalara erişim talebinde bulunun:
Eğer bilginin tutulduğu yere yakın bir yerde yaşıyorsanız (örneğin bilginin muhafaza edildiği başkentte) belgelerin orijinallerini incelemeyi talep edebilirsiniz. Aradığınız bilgiyi çok sayıda belgeyi inceleyerek elde edebileceğiniz durumlarda bu yol yararlı olabilir. Böyle bir inceleme ücretsiz olmalı ve sizin için mantıklı ve müsait bir zaman için düzenlenmiş olmalıdır.

Bir kayıt tutun:
Talebinizi yazılı olarak yapıp bir kopyasını muhafaza ediniz. Böylece, gelecekte size cevap verilmediği durumlarda itiraz etmeniz gerekirse başvuru yaptığınızı gösterebilirsiniz. Eğer bu konuda bir yazı yazmak isterseniz, başvuru yaptığınıza dair bir kanıt oluşturmuş olursunuz.

 

Açıklama yapın:
Cevapları hızlandırmak için talep sunduğunuza dair açıklama yapın. Eğer, talepte bulunduğunuzu yazar veya yayınlarsanız, bu kamu kuruluşu üzerine işlemleri yapmak ve cevap vermek konusunda bir baskı oluşturur. Talebe cevap aldığınızda bilgileri güncelleştirebilirsiniz. Süre bitimine kadar cevap alamadığınız takdirde bunu haber yapabilirsiniz. Böyle yapmakla, kamu oyunu bilgi edinme hakkı konusunda aydınlatmış olur işlemlerin nasıl yapıldığına dair bilgilendirmiş olursunuz.
İnternet üzerinden herkesin görebildiği ve takip edebileceği mükemmel hizmetler var ve talepte de bulunabilirsiniz. Bunlardan bazıları şöyle: Britanya’da kamuoyu için http://www.whatdotheyknow.com/[What Do They Know?]Almanya’daki Bilgi Edinme taleplerinde bulunma ve takibi için https://fragdenstaat.de/[Frag den Staat] Avrupa Birliği Kurumları İçin http://www.asktheeu.org/[Ask the EU] Tüm dünya genelinde benzer projeleri bir araya getiren site ise: http://www.alaveteli.org/[Alaveteli]

 

Meslektaşların katılımını sağlayın:
Eğer meslektaşlarınız bilgi edinme taleplerinin önemi hakkında şüpheci bir tutum sergiliyorlarsa, onları ikna etmek için en iyi yollardan birisi, bilgi edinme yasasına dayanarak elde ettiğiniz bilgilere dayanan bir hikaye yazmanızdır. Bilgi edinme hakkının önemini belirtmek ve bu konuda bir farkındalık yaratmak için bu haktan yararlanarak yazdığınız bir makaleden veya yaptığınız bir yayından bahsetmeniz önerilir.

 

Ham verileri isteyin:
Eğer verileri bilgisayar kullanarak analiz etmek, araştırmak veya işlemek istiyorsanız, açık bir biçimde verilerin elektronik ortamda ve bilgisayarla okunabilir formatta istemelisiniz. Örneğin, bütçe ile ilgili bilgi istediğinizde bu verilerin muhasebe yazılımları ile analiz edilebilecek formatta olmasını talep edebilirsiniz. Ayrıca, açık bir biçimde rakamların birleştirilmeden verilmesini da isteyebilirsiniz. Bu konuda şu adresten daha fazla bilgi alabilirsiniz: http://bit.ly/access-report

 

Bilgi edinme yasasından muaf olan kurumlar hakkında soru sorma
Bilgi edinme yasasından muaf olarak, belge ifşa etmek zorunda olmayan STK lar, özel ve/veya diğer kuruluşlar hakkında bilgi edinmek isteyebilirsiniz. Bu kuruluşlar hakkında bilgi edinmek için bu yasa kapsamında olan kamu kuruluşlarından yararlanabilirsiniz. Örneğin, bir Bakanlık veya Müdürlüğe, bir özel bir kuruluşla veya STK ile birlikte iş yapıp yapmadıklarını veya onları destekleyip desteklemediklerini sorabilirsiniz ve destekleyici belge isteyebilirsiniz. Eğer bilgi edinme başvurusu ile ilgili daha fazla yardım almak isterseniz, aşağıdaki siteye başvuruda bulunabilirsiniz. http://www.legalleaks.info/toolkit.html[Legal Leaks toolkit for journalists]