Savaş Suçlarını Araştırmak İçin 15 İpucu
Manisha Ganguly
Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı
Editörün Notu: Uluslararası Ceza Mahkemesi başsavcısı, bu hafta Rusya-Ukrayna savaşında olası savaş suçlarına ilişkin soruşturma başlatmak için “makul bir temel” olduğuna karar verdiğini duyurdu.
Çatışma ihlallerini bildirmek, açık kaynak habercilik teknikleri sayesinde artık daha kolay hale geldi. Cep telefonlarındaki çok gelişmiş kameralar sayesinde, savaşanların kendilerinin sosyal medyaya ve çevrim içi olarak diğer sitelere yükledikleri dijital medya içerikleri artık çok yüksek çözünürlüğe sahip oluyor.
Bunu, çevrim içi olarak sıkışan veri yığınlarını gözden geçirmenize olanak tanıyan yüksek kaliteli uydu görüntüleri de sağlıyor ve bu durumu dijital araçlarla birleştirin ve muhabirlerin gücüyle, savaş suçlarını meydana gelirken araştırmak için çok daha büyük bir yeteneğe sahip olmuş oluyorsunuz.
Suriye savaşı bunun ilk testiydi – o zamanlar insanlık tarihinde en çok belgelenen savaştı ve gelişimi gerçek zamanlı olarak çevrim içi olarak izlendi. Benzer bir durum şu anda Ukrayna’da ortaya çıkıyor, bu nedenle GIJN, açık kaynak araçları ve teknikleri kullanarak savaş suçlarını araştırmak için bu kılavuzu hazırlamamı istedi.
Çatışma ve savaşta insan hakları ihlallerini ortaya çıkarmak için açık kaynak tekniklerini saha çalışmasıyla birleştirme konusunda uzmanlaşmış, araştırmacı bir gazeteci ve belgesel film yapımcısıyım. Son dört yılda BBC için Libya ve Suriye’deki savaş suçlarını ortaya çıkaran araştırmalar hazırladım. Açık kaynaklı istihbaratın araştırmacı gazeteciliğin geleceğini nasıl değiştirdiği üzerine doktora yaptım.
Savaş suçlarını araştırmak için 15 ipucu ve teknik:
1-Savaş Suçlarının Türlerini Öğrenin
Bir savaş suçunun temel tanımı, bir savaşı yöneten angajman kurallarının ihlalidir. Bunlar savaş sırasında işlenen en ciddi suçlardır ve kovuşturma için herhangi bir zaman aşımı süresi yoktur, bu da suçlu bulunanların suçların tarihi niteliğine bakılmaksızın yargılanabileceği anlamına gelir.
Cenevre Sözleşmesi, yeni savaş suçları türlerini tanımladı ve kovuşturma için evrensel yargı yetkisi oluşturdu ve uluslararası insancıl hukukun büyük bir bölümünü içeriyor. Uluslararası Kızılhaç Komitesi (ICRC), uluslararası insancıl hukuku veya silahlı çatışma hukukunu “insani nedenlerle silahlı çatışmanın etkilerini sınırlamaya çalışan bir dizi kural” olarak tanımlamaktadır. Çatışmalara katılmayan veya artık katılmayan kişileri korur ve savaş araç ve yöntemlerini kısıtlar.” Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kurucu anlaşması olan Roma Statüsü’nün 7. ve 8. Maddeleri, savaş suçları ve insanlığa karşı suçların çok ayrıntılı bir listesini sunar.
Dört savaş suçu kategorisi vardır: soykırım, barışa karşı suçlar, savaş geleneklerinin ihlali ve insanlığa karşı suçlar.
Açık kaynak istihbaratı kullanılarak belgelenebilecek anahtarlar şunlardır: Askeri amaçlarla kullanılmayan sivillere ve sivil altyapıya yönelik saldırılar; hastaneler ve okullar gibi korunan kurumlara yönelik saldırılar; ilk müdahaleyi yapanları hedef alan “çift dokunma” gibi belirli saldırı türleri, misket bombaları gibi belirli yasaklı silahların kullanımı, karşıt savaşçıların cesetlerine saygısızlık ve teslimiyetin kabul edilmemesi; sivillerin bedenlerine saygısızlık, savaş zamanı cinsel şiddet,yağma, işkence, çocuk askerlerin kullanılması ve kimyasal veya biyolojik silahların kullanımı. Belirli hedefler için, bu tür saldırıların bir savaş suçu olup olmayacağını değerlendirmek için orantılılık ilkeleri kullanılır.
2-Kaynakları Bilin
Sosyal medya zengin bir görüntü kaynağıdır, özellikle de askerler ve cephe hattı çalışanlarına ait video ve fotoğrafların yüklenmesi kanıt olabilir. Facebook, Telegram, Twitter, Instagram, TikTok olağan kaynaklar ancak ülkeye özel sosyal medya takibi daha iyi olacaktır. Örneğin, VK (eski adıyla VKontakte), Rusya’daki savaşçıların profillerinden çok sayıda bilgiye sahiptir. Genellikle savaşçı ailelerinin çevrim içi grupları veya belirli milislerin hayranları tarafından iyi kaynaklar olan Telegram kanalları vardır. Diğer bir püf noktası da, daha gevşek gizlilik ayarlarına sahip olabilecek aynı tanıtıcıyı kullanan birden fazla sosyal medya platformundan hesap bulmaktır. Çoğu zaman, savaşçılar bir savaş suçu işlediklerini fark etmezler veya sonuçlarından korkmazlar, bu yüzden onu saklama zahmetine girmezler.
BBC için bir Libya araştırmasında, faillerin halka açık Facebook profilleri ve Twitter’daki yargısız infaz videoları aracılığıyla Libya Ulusal Ordusu’nun özel kuvvetler tugayı üyeleri tarafından yakalanan savaşçıların ve sivillerin cesetlerine saygısızlık edildiğine dair kanıtlar ortaya çıkardım. Kanıtları propaganda olarak yüklüyorlardı ve çevrim içi destekçileri arasında şiddeti kışkırtmak için kullanıyorlardı.
3-Doğrulama
Çoğu zaman, bir kişinin kişisel sosyal medya hesabından değil, izole olarak bulduğunuz videolarla karşılaşacaksınız. İlk önemli adım, iddia ettiği şeyi gösterdiğinden emin olmak için bir video meta veri aracı kullanarak doğrulamaktır. Bunu yapmanıza yardımcı olabilecek bazı araçlar InVid, Google Ters Görsel Arama, TinEye, RevEye, Yandex, Baidu, Google Lens, Exiftool, Redfin, Amnesty Video doğrulama ve Trulymedia‘dır.
Videonun gerçekliği belirlendikten sonra, bir sonraki adım destekleyici kanıt bulmaktır. Videonun çevrim içi olarak daha yüksek kalitede başka kopyaları varsa, bunlardan yüz tanımlaması yapmak daha kolay olacağı için indirilmelidir. Ayrıca, aynı olayın farklı açılarından başka videolar varsa, yeniden yapılandırma için kritik öneme sahiptir.
4-Her Şeyi Arşivleyin
Doğrulamadan sonraki adım arşivlemedir. Bu çok önemlidir çünkü bu materyalin yükleyici tarafından gizli hale getirilme veya silinme olasılığı vardır. Diğer örneklerde, Suriye ve Myanmar’da olduğu gibi, Facebook gibi şirketler, aksi takdirde uluslararası kovuşturmalar için gerekli delil olabilecek vahşet ve savaş suçları içeren medyayı kaldırmaktan suçlu bulundular. Bu nedenle, delillerin mümkün olan en kısa sürede korunmasına büyük ihtiyaç vardır.
Belirli bir olayı veya dövüşçüyü araştırırken, olayla ilgili veya dövüşçünün profilindeki her şeyi arşivlemek her zaman en iyi uygulamadır. Savaşanların sosyal medya profilleri için, tam profili arşivlemek ve ardından ortak savaşçıları bulmak için açık arkadaş listelerine dalmak yardımcı olur. Çoğu zaman, dövüşçülerin adına sahipseniz ve profilleri gizliyse, daha sonra kimliği doğrulamak için kullanabileceğiniz, onlarla bağlantılı genel profiller olacaktır.
Arşivleme için kullandığım araç, otomatik olarak yapan ve zamandan tasarruf sağlayan Hunchly. Ayrıca çevrim içi arşivleme için Wayback Machine de yararlıdır. Genellikle bağlantıları günlüğe kaydetmek için bir Google elektronik tablosu, medyanın yüksek çözünürlüklü kopyalarını indirmek için ayrı bir klasör ve web sayfalarını gerçek zamanlı olarak otomatik olarak arşivlemek için arka planda Hunchly çalıştırarak başlarım.
5-Görgü Tanıklarıyla Teyit
Sahadaki yerlilerle kanıtların doğrulanması çok önemli ancak çoğu zaman gözden kaçan bir adımdır. Tüm temellerin kapsandığından emin olmak için hibrit bir yaklaşım oluşturmayı tercih ettiğimden, bu tamamen açık kaynaklı habercilik değildir. Ayrıca bazen araştırmayı güçlendirmek için ek ayrıntılar sağlayan görgü tanıkları gibi yeni bilgileri de gündeme getirebilir.
Örneğin, Suriye’deki tek kadın Kürt siyasetçi Hevrin Khalaf’ın Türk destekli bir milis tarafından öldürülmesine ilişkin başka bir BBC araştırmasında, cinayetten hemen sonra cesedi bulan ve cinayeti kayıt altına alan bir görgü tanığı bulmayı başardık, önemli boşlukları doldurmak için yararlı bir yöntem.
6-Kimlik
Video, savaş suçu işleyen belirli bir savaşçıyı gösteriyorsa, savaşçıyı belirlemek çok önemlidir. Pimeyes gibi yüz tanıma araçları özellikle yararlıdır, ancak Rusya-Ukrayna araştırmaları için en iyisi ürkütücü derecede iyi olan FindClone‘dur. Ürkütücü bir şekilde doğruydu ve başka bir BBC araştırması için Libya’da bulunan Wagner paralı askerlerinin neredeyse tamamını belirlememe yardımcı oldu.
7-Hareketleri Uzaktan İzleme
Marine Traffic, Flightradar24 ve ADSB Exchange gibi izleme araçlarını kullanarak askeri hareketleri uzaktan takip etmek, inkarın olduğu yerlerde ihlalleri tespit etmeye de yardımcı olabilir. Örneğin, bir askeri yetkili, jetlerinden birinin belirli bir hedefi bombalamadığını iddia ederse, verilerin yardımıyla saldırı anında tam o bölge incelenerek bu iddiayı çürütebilir. (Not: Pilotlar olası suçları işlerken algılanmamak için transponderlerini kapatabilirler.)
8-Uzmanlık Analizi: Askeri Birimler
Faillerin kamerada göründüğü bir çatışmada ihlalleri araştırırken, dikkat edilmesi gereken diğer iki önemli unsur nişanlar ve silahlardır. Yamalar, diğer tek tip amblemler ve araç işaretleri, belirli bir askeri birlik içinde bir davranış kalıbı oluşturmak için kullanışlıdır ve bu da komuta zinciri boyunca savaş suçlarının suçluluğunu belirlemeye yardımcı olabilir. Belirli bir birimden askerler daha fazla görsel şiddet yayınlıyorsa, bu genellikle özel bir cezasızlık durumunu gösterir. Askeri nişanlarla ilgili Wiki sayfası oldukça kullanışlıdır.
BBC’nin Libya savaş suçlarıyla ilgili araştırmasında, bu şiddet içerikli videolarda sürekli olarak Al Saiqa tugayının yamaları gösteriliyordu. Al Saiqa, Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından 33 adet savaş suçu işlemekten ve savaşçı olmayanların öldürülmesini emretmekten aranan Mahmud el-Werfalli (tugay komutanı) liderliğindeki Libya Ulusal Ordusu’nun özel kuvvetler tugayıdır . Tutuklama emri halka açıklandığında ve hala tutuklanmadığında, beni; biriminin suçlarını soruşturmaya yönlendiren bir cezasızlık kültürü olduğunu gösterdi.
9-Uzmanlaşmış Analiz: Silahlar
Silahlar, dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli unsurdur. Hangi silahlar, nerede ve kimler tarafından kullanılıyor. Misket bombaları gibi bazı mühimmatlar, ayrı bir BM anlaşmasıyla uluslararası olarak yasaklanmıştır. Havadan atıldığında patlayan ve sivilleri olumsuz etkileyen daha küçük mühimmatlardan oluşurlar. Kullanımları Suriye’de ve en son Ukrayna’da BM-21 Grad roketlerini kullanan Rus ordusu tarafından belgelenmiştir. Silahların hareketlerini izlemek için yararlı olan bazı silah veritabanları arasında Jane’in veri tabanı, Cenevre Üniversitesi küçük silah veri tabanı, SIPRI ve Silah Ticareti Antlaşması yer alır.
Diğer durumlarda, belirli silahların kullanılması, yaptırımların ve silah ambargolarının ihlal edildiğini gösterir. Meslektaşlarım ve ben tarafından Libya’da yapılan bir başka BBC araştırması, 26 silahsız öğrenciyi öldüren bir saldırının aslında BAE tarafından işletilen bir Çin insansız hava aracı tarafından gerçekleştirildiğini keşfetti – BM silah ambargosunu ihlal eden, katılmamaları gereken bir savaşta iki olası müttefik.
10-Cinsel Şiddet
Tecavüz gibi cinsel şiddet, savaş sırasında savaşçılar tarafından yapıldığında da bir savaş suçudur. Genellikle göz ardı edilir ve savaş zamanı cinsel şiddetin ne olduğu konusunda bir fikir birliği yoktur, ancak en yaygın olarak işlenen savaş suçlarından biridir.
Bunun yakın tarihli bir örneği, Tigray savaşında Etiyopya Ulusal Savunma Kuvvetleri askerleri tarafından bir savaş silahı olarak tecavüzün kullanılması veya Rohingya soykırımı sırasında Burma askerleri tarafından Rohingya Müslüman kadınlara tecavüz edilmesidir.
Dart Center Europe çatışma sürecinde cinsel şiddet hakkında haber yazmak için çok yararlı bir kaynak kılavuz. Savaş ortamında çalışanlar için ipuçları yer alıyor. Öz bakım hakkında bilgiler mevcut ve mağdurlarla uygun şekilde nasıl röportaj yapılacağına, röportajların nasıl çözümleneceğine yönelik bölümleri var. Sahada haber yazma, uzaktan haber yazma, fixer ve uzmanlarla, kaynaklarla nasıl bağlantı kurulacağı konusunda tavsiyeler de içeriyor. .
11-Hastaneleri, Okulları ve Bilinen Sivil Hedefleri Not Edin
Siviller gibi hastaneler ve okullar da savaş zamanında özel korumaya sahiptir. Siviller bir saldırının hedefi olmamalıdır ve açık kaynaklı görüntülerin coğrafi konumu bunu belirlemek için yararlı bir araç olabilir. Google Earth, Yandex Haritalar, Sentinel Hub, Echosec ve Wikimapia gibi konum belirleme araçları, doğrulama için konumların doğrulanmasına yardımcı olabilir ve Suncalc, bir saldırının günün saatini (gölgeler görünür olduğunda) belirlemek için kronolojik konum belirleme için kullanışlı bir araçtır. Liveuamap, Google Earth’ü kullanarak uydu görüntülerine dalmadan önce bu tür araştırmalar için koordinatları almak için iyi bir başlangıç noktasıdır. Bellingcat‘in bazı yararlı kılavuzlar ve mükemmel konum belirleme örnekleri var.
Bu tür soruşturmalara bir örnek, bombalanan Libya’daki göçmen gözaltı merkezidir. Sosyal medyadan ve konum belirlemeden alınan zemin görüntüleri, gözaltı merkezinin iki ay önce vurulan bir silah deposunun yanında bulunduğunu gösterdi ve bu New York Times tarafından doğrulandı. Ancak daha sonra BBC Arapça‘ya bombalamanın yabancı bir jet tarafından yapıldığını ve BM’nin Libya’ya uyguladığı silah ambargosunu ihlal ettiğini ve bu da onu bir savaş suçu haline getirdiğini bildirdim.
12-Zamanlama Anahtardır
Sağlık personeli ve hastaneler, daha önce de belirtildiği gibi uluslararası hukuk tarafından korunmaktadır. Bu nedenle, ilk bombalama veya baskını, yaralılara yardım etmeye çalışan kurtarma görevlilerini özel olarak öldürmek için ikinci bir bombalama veya baskın tarafından yakından takip edildiğinde, “çift dokunma” saldırısında olduğu gibi, ilk müdahale edenleri hedef almak bir savaş suçudur. Rusya, BBC için araştırdığım ve 2019’da İdlib’de en belirgin olarak sivil pazara yönelik olmak üzere Suriye’de iki kez hava saldırıları düzenlemekle suçlanıyor. Aranacak bir diğer kilit davranış, işgalci bir ordunun, savunma güçlerinin gözle görülür bir şekilde teslim olmasına rağmen, ipucu vermemesidir.
13-İletişim
Çoğu zaman, kendi savaş suçlarını işleyen ve belgeleyen askerler, bunu, sahip oldukları güçler tarafından korunduklarını hissettikleri için yapıyorlar. Bu, onları bazı durumlarda davranışları hakkında iletişime ve kabullere açık hale getirir. Libya’daki Ganfouda katliamında cesetlere saygısızlık yapıldığına dair kanıt toplamayı tamamladıktan sonra, ekibimiz bu suçları işlediklerini tespit ettiğim bazı savaşçılara yanıt hakkı olarak ulaştırmıştı. İçlerinden biri, dokunulmaz olduğunu iddia ederek fetihleriyle övünüyordu.
14-Bilgi Güvenliği
Savaş suçu işlemekle suçladığınız bir savaşçıya ulaşmadan önce, kanıtların güvenli bir şekilde yedeklendiğinden ve soruşturma ve iletişim için kullanılan cihazların güvenli olduğundan emin olmak çok önemlidir. Dijital güvenlikle ilgili birçok çevrim içi kaynak var, ancak temel bilgiler arasında parola yönetimi, iki faktörlü kimlik doğrulama, sanal özel ağlar ve sosyal medya araştırmaları yapmak için sahte profiller kullanmak yer alıyor. GIJN, en iyi uygulamaların bir listesine sahip.
15-Travma Farkındalığı
Travma farkındalığı genellikle göz ardı edilir, ancak belki de savaş suçlarına ilişkin soruşturma yürütmenin en önemli kısmıdır ve bu, genellikle çevrim içi olarak son derece grafik görüntülerin üzerinden uzun saatler boyunca elemeyi içerir. En iyi uygulamalar arasında düzenli aralar ve molalar vermek, bu çalışmanın etkisini iş arkadaşlarınızla açıkça tartışmak ve sansürlenmemiş cinayet videolarını araştırırken sesi kapatmak yer alır. Çalışanları yoğun ve şiddet içeren konularla karşı karşıya olan haber kuruluşları için de Dart Center, stresi ve zihinsel acıyı hafifletmeye yardımcı olmak için ayrıntılı bir bölüm geliştirdi.
Bu tür bir çalışmayı yürütmekten kaynaklanan dolaylı travma riskleri büyüktür ve bu alandaki 30 açık kaynak uzmanıyla yaptığım doktora araştırmamda, araştırmacıların %90’ının kabuslar, uykusuzluk, depresyon, kaygı, sosyal geri çekilme, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve intihar düşüncesi gibi ciddi sorunlarla uğraşıyor. Bu tür soruşturmaları denetleyen yöneticiler, özel yardıma ihtiyacı olan araştırmacıları desteklemeli ve personeli dayanıklılık konusunda eğitmeli, serbest çalışanlar ise kendi kendilerini düzenlemeleri ve danışmanlık veya akıl sağlığı desteğine erişmelerini sağlamalıdır. Araştırmalar, bu tür soruşturmaları yürüten gazetecilerin genellikle grafik görüntülere karşı çok yüksek toleransa sahip olduklarını ve doğal olarak esnek olduklarını, bu nedenle en iyi işlerini yapmak için destekleyici bir ortama ihtiyaç duyduklarını göstermiştir.
Ek kaynaklar
Savaş ve Çatışmayı Araştırmak İçin Veri Gazeteciliği Nasıl Kullanılır?
Akıllı Telefondaki Görüntüleri Doğrulamanın Dört Hızlı Yolu
Açık Kaynak Uzmanları ABD Capitol İsyancılarını Nasıl Tespit Etti?
Manisha Ganguly, araştırmacı bir gazeteci ve belgesel yapımcısıdır. Şu anda BBC World Service’in araştırma ekibi için dijital belgesel yapımcısı olarak çalışıyor. Ganguly, Forbes Under 30 medya onur ödülüne layık görüldü ve belgeselleri uluslararası ödüller kazandı ve dünya çapında 300 milyonun üzerinde yayınlandı.