Solo Proje|Referandum sürecinde siyasetin dili ne durumda?
Türkiye’de 16 Nisan Anayasa Değişikliği Referandumuna günler, hatta saatler kaldı. Liderler yurt geneli ziyaretlerinde ve TV programlarında referandum kampanyalarına devam ediyor. Halk oylamasına 4 gün kalmışken seçmene Evet veya Hayır vermesini salık veren liderler hangi ifadeleri kullanıyor? Türkiye’de siyasetin dili ne durumda? Liderler referandum kampanyalarında sosyal medyayı etkin kullanıyor mu? Referandum sürecinde Evet ve Hayır cepheleri aynı olanaklara sahip mi?
Sadettin Demirel*
Khas Yeni Medya Yüksek Lisans
İnternet Kullanıcıların %73’ü haberi sosyal medyadan alıyor
Sosyal medya siyasi kampanyalarda seçmene ulaşmak açısından önemli bir araç. Özellikle Eski ABD başkanı Barack Obama ve en son ABD başkanlık seçimlerinde galip gelen Donald Trump’ın Twitter’ı kendine özgü ve etkili kullanımları örnek olarak gösteriliyor. Türkiye’de de Gezi Parkı olaylarından bugüne Twitter politik ve haber mecrası haline geldi. Reuters Enstitüsü 2006 yılı Dijital Haber raporuna göre Türkiye’de internet kullanıcılarının %73’ü habere sosyal medyadan ulaşıyor ve en çok ilgi gören sosyal mecralar arasında Twitter üçüncü sırada yer alıyor.
Siyasi Liderler Sosyal Medyayı Aktif Kullanmıyor
Referandum sürecinde sosyal medya kullanımını analiz etmek amacıyla liderlerin paylaşımları ve etkileşim sayıları kayıt altında alındı. 1-30 Mart tarihleri arasını kapsayan verilerde Evet’i savunan Recep Tayip Erdoğan, Binali Yıldırım, Devlet Bahçeli ve Anayasa değişikliğine karşı Hayır’ı savunan Kemal Kılıçdaroğlu ve HDP resmi Twitter hesaplarının paylaşımları yer alıyor. Tarafların mart ayı sosyal medya kullanımları ve etkileşimeri şu şekilde:
Recep Tayyip Erdoğan
Twitter’da 10 milyon takipçisi bulunan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın resmi hesabından mart ayında toplam 114 tweet atıldı. Tweetlerin etkileşim oranı ay sonuna doğru düşüşe geçse de paylaşım ortalaması 1807, beğenilme ortalaması ise 4550. Ayrıca mart ayı içerisinde hesabı 100 bin kişi daha takip etmeye başladı ve hesaptan günlük ortalama 4 paylaşım yapıldı. Paylaşılan tweetler, analiz edildiğinde sıklıkla kullanılan anlamlı bir veriye ulaşılamadı. Genelikle belirli günlere dair türkçe ve yabancı dilde tebrik ve kutlama mesajlarının paylaşıldığı hesapta anayasa değişikliği ile ilgili sadece 14 Mart A haber ve Atv ortak yayınında Cumhurbaşkanı’nın verdiği demeçler paylaşıldı.
CB Hükümeti Sistemiyle yargının bağımsızlığının yanına tarafsızlığını da ekliyoruz. Yargıyı daha güçlü hale getiriyoruz. pic.twitter.com/2GMalUItes
— Recep Tayyip Erdoğan (@RT_Erdogan) 14 Mart 2017
Binali Yıldırım
Başbakan Binali Yıldırım’ın Twitter’da 680 bin takipçisi bulunuyor. Binali Yıldırım’ın resmi Twitter hesabından 1-30 Mart arası 456 paylaşım yapıldı. Hesabın etkileşim oranları ay sonuna doğru düşerken mart ayında ortalama beğenme oranı 823, paylaşım ortalaması 354 olarak gerçekleşti. Yıldırım’ın Twitter hesabı günlük ortalama 15 paylaşımla incelenen hesaplar arasında en çok paylaşımda bulunan sosyal medya hesabı.
Binali Yıldırım’ın Twitter paylaşımlarının içeriğine bakıldığında en çok kullanılan ifadeler şunlar: “Türkiye, Nisanda, Yatırımlar, Millet, Birlikte, Güçlü, Terör, Tek, Temmuz, Darbe”. Özellikle güçlü Türkiye vurgusu yapılırken, yapılan önceki yatırımlardan bahsediliyor, 16 Nisan’da verilecek “evet” oyu ile darbelerin sonu geleceği, PKK ve FETÖ gibi örgütlere “dur” denileceği ifade ediliyor.
Devlet Bahçeli
MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli Twitter’da 3 milyondan fazla takipçiye sahip. Bahçeli mart ayı içerisinde 162 paylaşımda bulunurken diğer siyasi hesaplarda olduğu gibi ay sonuna doğru hesabın etkileşim oranı düşüyor. 1-30 Mart tarihleri arası Devlet Bahçeli’nin resmi hesabından günlük ortalama 5 paylaşım yapılırken her tweet ortalama 2826 kez paylaşıldı ve 1116 kez beğenildi.
Twitter’da yapılan paylaşımlarda özellikle “Türk, Evet, Millet, Nisan, Avrupa, Nevruz, Türkmen, Kerkük, Barzani, Hollanda” ifadeleri ağırlık gösteriyor. Milliyetçilik temalı mesajların verildiği tweetler aynı zamanda ülkenin mart ayında yaşadığı siyasi gündemi de gözler önüne seriyor. Hollanda ile yaşanan kriz, Barzani’nin ziyareti ve Ankara’da Kürdistan bayrağı’nın göndere çekilmesi, Kerkük’teki Türkmenlerin durumuna dair paylaşımlar bulunuyor. Bununla birlikte Bahçeli’nin referandum’da hayır verilmesini savunanlara, CHP ve HDP gibi siyasi partilere karşı da sert bir dil kullandığı görülüyor.
Hadi CHP, HDP, FETÖ, PKK, PYD-YPG, DHKP-C, eli kanlı aydınlıkçılar itiraz ediyor da, Avrupa ülkelerine ne oluyor, onlar niye hopluyor?
— Devlet Bahçeli (@dbdevletbahceli) 13 Mart 2017
Kemal Kılıçdaroğlu
16 Nisan’da yapılacak Anayasa Değişikliği referandumunda “Hayır” verilmesini savunan Ana muhalefet partisi CHP genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun Twitter’da 4,5 milyona yakın takipçisi bulunuyor. Bu denli büyük bir kitleye ulaşma imkanı olmasına rağmen mart ayında Kemal Kılıçdaroğlu’nun resmi Twitter hesabından sadece 29 paylaşım yapılmış. Diğer hesaplarla kıyaslandığında Kılıçdaroğlu’nun Twitter hesabı referandum sürecinde en az paylaşım yapan hesap olsa da etkileşim rakamları diğer hesapların aksine (dalgalansa da) aynı seviyede devam ediyor. Kılıçdaroğlu Mart ayında 49 bin takipçi daha kazanırken, attığı bir tweet ortalama 460 kere paylaşıldı, 1513 kez beğenildi.
Bir ay içinde 29 paylaşım yapıldığı için anlamlı bir veriye ulaşılamasa da Kılıçdaroğlu Twitter’da anayasanın uzlaşmacı bir anlayışla yapılması gerektiğine, referandumla ülkenin ayrıştırıldığına, ülkenin tek adam rejimine ihtiyacı olmadığına ve Hollanda ile yaratılan krizin gerilim ortamı yaratılarak hayır oylarının iradesine zarar vermek için yapıldığına vurgu yaptı.
Halkın “HAYIR” iradesini kırmak için Avrupa’da bile gerilim ortamı yaratıyorlar. Halk gerilimden bıktı. 16 Nisan’da bunu onlar da görecek!
— Kemal Kılıçdaroğlu (@kilicdarogluk) 14 Mart 2017
HDP Resmi Twitter Hesabı
Anayasa değişikliği referandumunda “Hayır” verilmesini savunan ve mecliste ikinci muhalefet partisi statüsüne sahip HDP resmi Twitter hesabı mart ayında 190 paylaşımda bulundu. 557 bin takipçisi olan hesabın attığı attığı tweet ortalama 118 kere paylaşıldı ve 191 kez beğenildi. Günlük ortalama 6 paylaşımda buluna HDP resmi Twitter hesabının etkileşim sayıları ay sonuna doğru düşse de özellikle tutuklu olan eş başkanlar Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ’ın demeçlerinin paylaşıldığı tweetler yüksek beğeni ve paylaşım alıyor.
Yapılan analizde 190 paylaşımın içeriğine bakıldığında şu ifadeler ağırlıklı olarak kullanıldı: “Hayır, Yüksekdağ, Kadın, HDP, demokrasi, anayasa, kürtler, özgürlük”. İncelenen hesap HDP parti hesabı olduğu için bir çok parti üyesinin demeçlerine yer verilirken aynı zamanda partinin referandum sloganları ve organizasyonlarının tanıtımı için kullanılıyor.
Referandum Kampanyalarında Hangi İfadeler Dikkat Çekiyor
Referandum sürecinde Twitter’da yapılan paylaşımların yanı sıra, siyasetçilerin sıklıkla kullandığı ifadeleri ve siyasetin dilini ölçmek amacıyla miting ve toplantı metinleri analiz edildi. Recep Tayyip Erdoğan’ın (2), Binali Yıldırım, Kemal Kılıçdaroğlu, Devlet Bahçeli’nin (5) ve HDP milletvekilleri Osman Baydemir (2), Sırrı Süreyya Önder (2) ve İdris Baluken’in (1) miting konuşmaları ve basın açıklamaları incelendi.
Recep Tayyip Erdoğan
Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı Sistemi Sempozyumu’nda ve 36. Muhtarlar Toplantısı’nda yaptığı konuşmalarda en çok şu ifadeler kullandı: “Millet, Sistem, Türkiye, Tek, Anayasa, Meclis, Hükümet, Partili ve Yönetim” Özellikle Erdoğan tarafından tekrarlanan” Tek Devlet, Tek Millet, Tek Bayrak” sloganının da ifadelerde ağırlığı görülüyor.
Erdoğan’ın konuşmalarından en çok tekrar eden ifadeleri ise şunlar.
Bununla birlikte Erdoğan’ın “hayır verenleri darbeciler ve teröristler bağdaştırması” referandum sürecinde gündemi en çok meşgul eden demeçlerden biriydi. Her ne kadar kendisi tarafından “hayır diyen teröristtir demedim” diye düzeltilse de hem Cumhurbaşkanlığı Sempozyumun’da yaptığı konuşma da hem de Atatürk Havalimanı’nda yaptığı basın toplantısındaki sözleri Erdoğan’ı yalanlıyor.
Atatürk Havalimanındaki Basın Toplantısı
Cumhurbaşkanlığı Sistemi Sempozyumu Konuşması
Binali Yıldırım
Anayasa değişikliği referandumunda “Evet” verilmesini savunan Başbakan Binali Yıldırım’ın Niğde, Sivas, Bursa, Muş, Sinop miting konuşmaları analiz edildi. Yapılan incelemeye göre Yıldırım’ın konuşmalarında en çok “Evet, Türkiye, Millet, Tek, Allah,Güçlü, Cumhurbaşkanı” kelimeler dikkat çekiyor. Ayrıca Yıldırım konuşmasında 55 defa “Hayır” kelimesini de kullandı.
Yıldırım miting konuşmalarında ise en çok aşağıdaki ifadeleri kullandı. Tekrar eden ifadelerin çoğunda yapılan anayasa değişikliğinin maddelerinden çok evet kampanyasının sloganları ve yapılan yatırımlar yer alıyor.
Devlet Bahçeli
16 Nisan Anayasa Değişikliği halk oylamasında Evet’i savunan Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin ise 4 miting konuşması ve bir basın açıklaması analiz edildi. Erzurum, Kayseri, Bursa ve Elazığ illerinde yaptığı konuşmalarda Bahçeli, Twitter paylaşımlarında olduğu gibi milliyetçi bir dil kullanıyor. Bahçeli tarafından sıklıkla kullanılan kelimeler şunlar: “Evet, Türkiye, Millet, Milli, Nisan, Temmuz, Fetö, Vatan, Terör, Pyd”.
Birden fazla sözcükten oluşan ve Bahçeli tarafından tekrarlanan ifadelere bakıldığında evet kampanyasının sloganlarının sıklıkla tekrarlandığı görülüyor.
Kemal Kılıçdaroğlu
Ana muhalefet partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun Kayseri, Diyarbakır, Samsun, Denizli ve Ankara’da yapmış doluğu 5 konuşma incelendi. Kılıçdaroğlu’nun konuşmalarında şu kelimeler dikkat çekiyor: “Başkan, Hayır, Bütün, Anayasa, Meclis, Türkiye, Devlet, Parti, milletvekili vb. “
Birden fazla tekrar edilen ifadeler bakıldığında, Kılıçdaroğlu, anayasa değişikliğiyle olarak partinin genel başkanının hakim ataması milletvekili seçilme yaşının 18’e indirilmesini eleştiriyor.
Halkların Demokratik Partisi (Osman Baydemir, Sırrı Süreyya Önder ve İdris Baluken)
Metin analizi için HDP milletvekilleri Osman Baydemir, Sırrı Süreyya Önder ve İdris Baluken’in grup konuşmaları incelendi. HDP milletvekillerinin konuşmalarında ve basın açıklamalarında “Bütün, Ülke, Barış, Hayır, Anayasa, Kadın, Demokrasi, Meclis, Halk, Özgürlük” gibi ifadeler sıklıkla kullanıldı.
Referandumda Evet ve Hayır Aynı Olanaklara Sahip Değil
Referandum sürecinde verilen mesajların yanısıra tartışılan bir diğer konu ise Evet ve Hayır kampanyalarının eşit olanaklara sahip olmaması. Demokrasi İçin Birlik Platformu’nun “Ekranda Hayır Yok” araştırması ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) referandum ön raporu (interim) bu eşitsizliğe ve ohal şartlarına dikkat çekiyor.
Demokrasi İçin Birlik Platformu’nun 1-20 Mart arası yapmış olduğu araştırmaya göre 17 kanalda tartışma programlarında, haber bültenlerinde ve TRT’nin yayın politikasında Hayır kampanyası yeterince yer bulmuyor. Özellikle Evet ve Hayır kampanyasını savunan partilerin ve parti sözcülerinin aldığı sürelerin karşılaştırıldığı çalışmada Evet kampanyasının hem parti bazında hem de haber bültenlerinde ve tartışma programlarında görünürlük açısından açık ara önde olduğu görülüyor.
Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşklatı’nın 17 Mart- 7 Nisan arasını kapsayan Referandum gözlem ön raporunda ise Türkiye’de olaganüstü hal koşullarında seçim yapıldığına dikkat çekiliyor. Bununla birlikte ülkedeki şartlara daha geniş çerçeveden bakan raporda görevini tarafsız bir şekilde yapması gereken Cumhurbaşkanı’nın ve kamu görevlilerinin Evet kampanyasına destek olduğuna dikkat çekiliyor. Özellikle OHAL sürecinde çıkarılan kanun hükmünde kararname ile YSK’nın tarafsız yayın yapmayan kuruluşlara uygulayacağı caydırıcı cezaların kaldırılmasının Hayır kampanyasının ekranda süre almasını olumsuz etkilediği vurgulanıyor.
16 Nisan’da Halk Neyi Oylayacak
16 Nisan’da Türkiye
Anayasa Değişikliği Teklifi’nin Karşılaştırmalı ve Açıklamalı Metni
*Sadettin Demirel: Kadir Has Üniveritesi Veri Gazeteciliği Yüksek Lisans Öğrencisi
Metodoloji
Kullanılan araçlar
Google E-tablolar Tweet Archiver Eklentisi
Rstudio ve R Text Mining Paketi
Web tabanlı textalyser.net
Piktochart ve Atlas
- Öncelikle 1-30 Mart arası Twitter verisi Google E-tablolar Tweet Archiver eklentisi ile tabloya aktarıldı. R veri madenciliği paketi ile tweetler temizlendi. Veriler Atlas ve Piktochart araçlarıyla görselleştirildi
- Siyasilerin konuşmalarının metin analizi için textalyser.net aracı kullanıldı. Gereksiz ifadeler çıkarıldı ve veriler Atlas veri görselleştirme aracı ile görsellşetirildi.
Kaynaklar Veri Setleri
Demokrasi İçin Birlik Platformu Çalışması