Büyük Veri ve Gazetecilik: Veri Gazeteciliği Demokrasi, Katılım ve Gazeteciliğe Dair Anlayışımızı Nasıl Dönüştürebilir
Özlem Erkmen*
Birbiriyle iletişimdeki akıllı cihazlarla sürekli etkileşimde olduğumuz günümüzde, herkes düzenli olarak bilerek veya farkında olmadan veri üretmektedir. Gündelik hayatın verileşmesi yönetim ve toplumsal yaşama dair normlarımızı dönüştürürken; daha önce görülmemiş miktardaki bu verinin gündelik pratiklere yarar sağlayacak şekilde nasıl kullanılacağı sorgulanmaktadır. Yurttaşlar günlerini veri selinde boğulmadan düzenleyebilmek; gazetecilerse veriyi haberlerinde kullanmak için yeni teknolojilerin sunduğu fırsatları değerlendirmek için yeni araçlara ihtiyaç duymaktadır. Ham veriyi işleyerek sıradan okuyucu için anlamlı bir şeye dönüştürmek gerekliliği, gazetecilik mesleğinde yeni bir alan olarak veri gazeteciliğini ortaya çıkarmıştır. 2010 tarihli WikiLeaks sızıntısına borçlu oluğumuz veri gazeteciliği kavramına yönelik akademik ilgi, ABD ve Avrupa’da WikiLeaks’le eş zamanlı başlamıştır ve kavramı teknolojik gelişme ve dijitalleşme kadar; ifade özgürlüğü, şeffaflık ve demokrasiyle ilişkilendiren geniş bir literatür mevcuttur. Ancak Türkiye’de konuya yönelik profesyonel ve akademik ilgi hâlâ başlangıç aşamasındadır. Gazeteciliğin veriye-dayalı süreçlerle dönüştürülmesi, şu açılardan önemli görülmektedir: Derinlemesine inceleme olanağı, medyanın dördüncü güç işlevini pekiştirir ve yönetimlerin hesap sorulabilirliğini arttırır. İlgili kurumlar üzerinde şeffaflaşma yönünde baskı unsuru oluşturur, hatalı uygulamaları ortaya çıkararak kamu yararı sağlar. Veriye dayandırmak, haberin nesnelliğini arttırarak okuyucuların medyaya yönelik güvenini tazeler. Yurttaşların enformasyonun üretimine ve demokratik süreçlere katılımını arttırır. Çalışmada, veri gazeteciliği yukarıda bahsedilen boyutlarıyla ele alınmakta, demokrasi ve katılıma dair anlayışımızı nasıl dönüştürebileceği tartışılmaktadır. Veri gazeteciliği ile ilgili mevcut literatürün taranmasına odaklanan çalışma ayrıca, mahremiyet, kişisel verilerin korunması, unutulma hakkı, doğrulama, enformasyon akışına aşağıdan-yukarıya yön verilmesi ve veri okuryazarlığının geliştirilmesi gibi, veri gazeteciliğin dönüştürücü işlevini zayıflatabilecek etik ve teknik sorunlara da değinmektedir.