Bellingcat’den Grozev’ın, Rusya’nın Ukrayna İşgalini Araştırması!
Küresel Araştırmacı Gazetecilik Ağı (GIJN)
Editörün notu: Christo Grozev araştırmacı gazetecidir, 20’den fazla ülkede yerleşik bağımsız araştırmacılar kolektifi olan GIJN üyesi ve Bellingcat‘in yönetici direktörüdür. Christo yaptığı gazetecilikle, eski Rus çifte ajan Sergei Skripal’in zehirlenmesiyle ilgili araştırmasıyla nedeniyle Avrupa Basın Ödülü Araştırmacı Habercilik Ödülü de dahil olmak üzere birçok ödül aldı. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı üzerine Reuters Enstitüsü Gazetecilik Araştırmaları izniyle yeniden yayınlanan bu seminerde Grozev, araştırmacı gazetecilerin Rus izleyicilerine ülkelerinin işgalinin sonuçlarını göstermesi gerektiğini vurguladı. Ayrıca olası savaş suçlarına ve Bellingcat tarafından halihazırda yaklaşık 3.000 olarak listelenen Rus kayıplarına ilişkin kanıtları inkarlara rağmen Putin üzerinde Batı’dan gelen mali yaptırımların ötesinde ek bir baskı uygulayabileceğini tartışmaya açtı.
1-Güçlü Şekilde Verilere Odaklanma
Grozev, “Bilgi genellikle değerlidir, ancak onu gündemden, gürültüden temizlemeniz ve değerli bilgileri bulmanız gerekir” dedi. Kaynakların genellikle gündemleri olduğu için Bellingcat‘in çalışmalarının kaynaklara dayalı olmaktan ziyade veri odaklı olmasının nedeninin bu olduğunu açıkladı. Savaştan önce, Grozev’in ekibi olacaklarla ilgili tüyolar aldı. Bunlar kaynaklardan doğrulanmamış iddialar olduğu için yayınlamadılar, ancak Kremlin’deki durum hakkında onlara bazı ipuçları verdiler.
“Neredeyse bir yıl önce, 2022’de Rusya’da işlerin değişeceğine dair inandırıcı bilgiler aldım. Daha önce gördüğümüz hiçbir şeye benzemeyecek, Rusya bir diktatörlük olacaktı. Rusya’nın Kuzey Kore 2.0 olacağı ve gazetecilerin hapse atılacağı ve özgür medyanın (yani, kalan özgür medya adaları) kapatılacağı. Ve ülke bir ordu olacak ya da bir ordu gibi koşacak” dedi.
Geçen yılın sonlarında, bu sefer Ukrayna ile bir savaşla ilgili daha fazla ipucu geldi. Grozev, “Yine kullanamadığımız bir kaynaktı ama bizi korkuttu ve bunu destekleyecek ya da çürütecek verileri aramaya zorladı” dedi. Rusya sınıra asker yığarken Bellingcat işe koyuldu.
2-Bellingcat’in Önceliği: Savaş Suçlarını Belgelemek
Grozev, “Bu noktada, nispeten küçük bir ekiple yapabileceğimiz en önemli şey, yakın gelecek için savaş suçu kanıtlarını arşivlemek” dedi. Muhtemel savaş suçları vakalarının dikkatlice kontrol edilmesi gerekir. Bu çalışma hemen sonuç vermiyor, ancak gelecek için değerli bir kayıt oluşturuyor. Bellingcat bunu Suriye’deki savaş sırasında yaptı. Ancak Grozev, bu çatışmada propaganda ve yanlış bilgilendirmenin rolünün farklı olduğunu söyledi.
“Daha önce gördüğümüz hiçbir şeye benzemiyor,” dedi. Ancak kaynaklarımızı, savaş suçlarını ve insan hakları ihlallerini arşivlemeye ve doğrulamaya, kanıtlamaya ve çürütmeye çalıştık. Bu çalışmaların çoğu görünmezdir. Bu işlerin çoğu gelecekte mahkemelerde sonuçlanacak.”
3-Bellingcat Savaşı Nasıl İnceliyor?
“Veritabanları, belirli bir alt gruba veri aramasını tam olarak belirlememize izin verdi. Örneğin, savaş hazırlıklarına katılan askeri insanlar veya FSB [eski KGB] insanları” diyor. Bellingcat bunu, bu insanların iletişimlerini ve hareketlerini, özellikle de bir şeylerin planlandığını düşündürebilecek veri artışlarını izlemek için kullanıyor. Daha sonra bir açıklama bulmak için bu bilgileri açık kaynaklı kamu verileriyle birleştirir.
Olası savaş suçlarını belirlemek ve doğrulamak için süreç uzundur ve birkaç adım içerir. Grozev şöyle açıklıyor:
-“Konutların veya diğer binaların çarptığı ve bu nedenle sivil kayıpların olması muhtemel olan herhangi bir TikTok, Twitter veya diğer sosyal medya patlama kanıtlarını arayan otomatik veri toplama botlarımız var. Daha sonra elde ettiğimiz tüm bu devasa veri arşivini çoğaltıyoruz ve savaş suçu gibi görünen bir şey gören herkese Twitter’da bir çağrıda bulunduk. Dolayısıyla ilk adım tekilleştirmedir.”
-“İkinci adım, coğrafi konum, doğrulama ve kronolojik konum ki bu da önemli çünkü sosyal medyadaki birçok veri gerçek savaş suçlarına ait ama bugünün değil. Diğer çatışmalardan olabiliyor. 2014 veya 2015’ten bu yüzden mevcut savaştan olduğundan emin olmak için etkinliği kronolojik olarak belirlememiz gerekiyor.”
-“O zaman bir sonraki adım, suçun kaynağının Ukrayna tarafının Rus tarafı olduğuna dair kesin kanıtlar bulmaya çalışmak. Ve bunu yapmak için, kraterin şu ya da bu yönde eğimli olduğu açı gibi en küçük kanıt parçasını aramalıyız. Ve sonra tam kraterin coğrafi konumunu belirlemeye çalışın, onu bir pusulaya koyun ve ardından füzenin yaklaşma açısının ne olacağını görün, esasen nereden geleceğini görmek için ters bir analiz yaratın.
Bu Bellingcat’in Rusya’nın ayrılıkçıların kontrolündeki bölgeden geldiğini belirledikleri güneydoğu Ukrayna’daki Mariupol’a 2015 topçu saldırısı gibi önceki çatışmalar için zaten yaptıklarına benziyor. Grozev, mevcut savaş için benzer soruşturmaların gelecekte yayınlanacağını söyledi.
4-Gazetecilerin Rolü Neden Değişiyor?
Grozev, dijitalleşmenin savaş zamanı haberciliği için ne anlama geldiğini şöyle açıklıyor “Bu savaşı diğer her şeyden farklı kılan şeylerden biri de savaşın dijitalleşmesi. Ve çoğunun dijital olması ve bilgi kısmının tamamen dijital olması gerçeği daha önce propaganda makinesine sahip olan egemen devletleri Bellingcat gibi egemen olmayan devletlerle veya her iki taraftaki gerçek önyargılı partilerle eşit hale getirdi. Ya gerçeği ortaya çıkaracak ya da kılık değiştirmiş bir gerçeği ortaya çıkaracak yeteneklere, bilgi birikimine ve verilere sahip olacak.”
Grozev bunun neden bir zorluk olduğunu şöyle açıklıyor: “Bu, gazetecilerin rolünü, yalnızca ikili seçim hakkınız olduğu ve bunun yalnızca bunun bu savaş tarafından yayınlanan bir propaganda parçası olup olmadığını öğrenmek zorunda olduğunuz önceki savaşlara göre bin kat daha önemli kılıyor. hükümet veya bu diğer hükümet tarafından. Şimdi bir tarafta kötü aktörlerden gelen ve aynı zamanda sahtekarlığı ortaya çıkaran iyi aktörlerden gelen çok vektörlü propaganda mesajlarından bahsediyoruz. Bu yüzden biz gazeteciler kapı bekçileri olmalıyız ve bunu izleyiciler için basitleştirmeliyiz.”
5-Rus Medyası Sahte Haber Mayın Tarlası
“Rusya’da Twitter veya Facebook’a girmek imkansız. Dolayısıyla Ruslar, Facebook’un FSB’nin nüfuz ettiği ve her ikinci gönderinin dikilmiş bir gönderi olduğu Rus versiyonu olan VK’ya geçiyorlar” dedi.
Ancak resmi kaynaklardan da yanlış bilgiler geliyor. “İlk günlerde Avrupa yayınlarında çok fazla yanlışlar gördük ve bu tehlikeliydi. Pek çok kaynak, her iki tarafın iddialarını sanki eşdeğermiş gibi bildirdi. Bunu Bulgaristan, Macaristan ve İtalya’da gördük” dedi. Ancak şimdi bu artık gerçekleşmiyor ve Avrupa medyasının savaş haberlerinde başarılı olduğunu düşünüyor.
Grozev RT, Sputnik gibi Kremlin propaganda kuruluşlarının yasaklanmasını desteklemiyor. Alman kamu hizmeti yayıncısının Rusya’da zaten yasaklanmış olduğuna dikkat çekerek, “Onları engellemek, Rusya’ya BBC veya Deutsche Welle’yi engellemek için sahte eşdeğerlik sağlamaktan başka bir sonuç elde etmiyor” dedi.
6-Çatışmada Olası Sonraki Adımlar
“Kaynaklar, Putin’in etrafındaki insanların çıldırdığını ve kendilerine verilen zararı nasıl en aza indireceklerini düşündüklerini söylüyor. Bu ondan nasıl kurtulacağını düşünenleri de içeriyor ama bu durum doğal! Bu, tarihte daha önce görmediğimiz bir şey değil çünkü” dedi. Ancak bu, Bellingcat’in genellikle analiz ettiği verilerden değil insan kaynaklarından gelen bilgiler yani bir komplo teorisi değil” diyor. Putin’i iktidara getiren ve şimdi aniden hayatlarını tehdit eden oligarkların doğal eğilimleri, varlıkları onun pragmatik karşıtı davranışları tarafından tehdit ediliyor.
7-Kremlin Haberciliğinin Etiği Üzerine
Grozev, Bellingcat’in şeffaf yöntemlerinin gazetecilerin araştırmasını okuyan ve daha sonra bunu kendi işlerini tespit etmeyi zorlaştırmak için kullanan kötü aktörlere istemeden ilham verdiğini açıkladı. “Bizim durumumuzda bunu bir seviyeye gittiğimiz ve ardından kötü oyuncuya kendilerini nasıl geliştireceklerini öğrettiğimiz çok katmanlı bir bilgisayar oyunu olarak gördük” dedi.
Grozev rahatsız edici bir örnek verdi: “Dün, şu an tutuklu olan kötü bir oyuncuya maruz kaldım. Bilgisayarında bir rapor buldular, Avrupa’daki bir suikast girişimi hakkında yazdığım bir makale ve bu kötü aktör raporumu analiz etmişti. Ve bir dahaki sefere suikastın iyileştirilmesi için bir öneri listesi bulmuştu. Yani aslında yaptığımız şey, birçok kötü aktörün faaliyetlerini ifşa etse de bir eğitim kılavuzu olarak kullanılabilir.”
Bu, Bellingcat gibi bu olasılığı değerlendirmek ve yayınlayıp yayınlamamayı seçerken bunu çalışmalarının kamu yararına karşı tartmak zorunda olan yayın organları için ahlaki bir ikilem yaratıyor.
Bununla birlikte, Bellingcat’in çalışmayı seçtiği şeffaf yolun açık faydaları da var. “Birçok yeni müttefik, daha önce kullanmadığımız bilgisayar korsanları, daha önce para için bilgisayar korsanlığı yapan bilgisayar korsanları, FSB’den para aldıkları için bizi daha önce hacklemiş olan bilgisayar korsanlarıyla [temas halindeyiz]. [Bütün bu insanlar] şimdi bize sızdırıyorlar çünkü bunun kötü bir savaş olduğunu görüyorlar. Bu yüzden, fazla şeffaf olmanın dezavantajının, veri toplamamıza yardım etmeye istekli müttefiklerin sayısındaki artışla dengelendiğini düşünüyorum” diyor.
Aşağıda Grozev ile Reuters Enstitüsü seminerinin tamamını izleyin.
Ek kaynaklar
Savaş Suçlarını Araştırmak İçin 15 İpucu
Acil Durumlarda Gazeteciler İçin Temel Adımlar
Savaş ve Çatışmayı Araştırmak İçin Veri Gazeteciliği Nasıl Kullanılır?
Marina Adami, Britanya’daki Oxford Üniversitesi’ne bağlı Reuters Gazetecilik Araştırmaları Enstitüsü’nde dijital gazeteci olarak çalışıyor. Aslen İtalya’da ve Brüksel’deki Politico Europe için son dakika haberlerini ve Londra’daki yerel haberleri bildiriyordu. Onu Twitter’dan takip edebilirsiniz: @Marina__Adami.