Basın Özgürlüğünün Bulunmadığı Ülkelerde Siyaset Alanında Nasıl Doğruluk Kontrolü Yapmalı?
Daniel Funke
Çeviri: Ekrem Söyler
İncelenmiş Vaatler: İran Cumhurbaşkanı Hassan Rouhani’nin seçim vaatleri, Kanada’da bulunan bir doğrulama sitesi tarafından izleniyor. Fotoğraf: Tasnim Haber Ajansı, CC BY 4.0, Wikimedia Commons aracılığıyla
Farhad Souzanchi, doğrulama hakkında konuşurken soğuk bir sima ile pis pis sırıtma arasında gidip geliyor. Fakat, iki hafta önce neredeyse hep gülümsüyordu.
Kimliğini korumak için mahlas kullanan Souzanchi, Toronto’daki bir otelin balo salonunda İran genelinde yürütülen Aralık ve Ocak protestoları sırasında gözlemlenen mezenformasyon hakkındaki bir söyleşiyi yönetti. İran’da son dönemde engellenen oldukça popüler bir mesajlaşma uygulaması olan Telegram için oluşturduğu yeni bir doğrulama sohbet robotunun beta sürümünü tanıttı. Halinden memnundu.
“Doğrulama yapma işinin bu kadar ilgimi çekeceğini, tutkuyla yapacağımı bilmiyordum. İran’dayken en basit Google sorgusunda bile arkadaşlarım için sinir bozucu biriydim.” diyor.
Durum bu görselde olduğu gibi:
“Otoriter ülkelerde güç, bilginin kontrolü ile ilgilidir. Bu kontrollerin etrafından dolaşmak bağımsız basın için büyük bir güçlük. ” – CPJ’den Robert Mahoney
Sivil toplum kuruluşlarından, yayın organlarından ve teknoloji şirketlerinden yaklaşık 100 kişi, hükümet sansürünün üstesinden nasıl gelineceğini ve İran nükleer anlaşması gibi jeopolitik engellerin nasıl ele alınacağını tartışmak için 14 ve 15 Mayıs’ta İran Siber Diyalogunda bir araya geldi. Geçmişte ICD, 2015 ICD’de The Washington Post Fact Checker ve Morsi Meter‘dan ders aldıktan sonra, etkinliğe ev sahipliği yapan bir dijital haklar kuruluşu olan ASL19’a kendi doğrulama projelerini oluşturması için ilham oldu.
ASL19’da araştırma müdürü olan Souzanchi, “açıkçası bu, onların çalışmalarına maruz bırakılarak, kendi projelerimizi geliştirmemize yardımcı oldu”, “işte o zaman doğruluk kontrolü yapabileceğimizi fark ettik.” dedi.
ICD katılımcılarına dağıtılan bir defterin ön kapağında yer alan notta yazdığı gibi: “Daima bir yol vardır.”
Otoriter Liderleri Doğrulamak
Herhangi birisinin İranlı siyasetçileri doğrulamayı başarmış olduğu gerçeği belki de şaşırtıcıdır.
ASL19, Fact-Nameh ve Rouhani Meter a yer veriyor. Bunlardan ikincisi, İran Cumhurbaşkanı Hassan Rouhani’nin seçim kampanyası vaatlerini nasıl ele aldığını izlerken, ilki beyanların doğruluğunu kontrol ediyor ve viral aldatmacaları çürütüyor. Rouhani Meter 2013’te piyasaya sürüldüğünden bu yana Souzanchi, baskıcı bir rejimin doğruluk kontrolünün nasıl gerçekleştirileceği konusunda çok şey öğrendi.
Yeni başlayanlar için –Freedom House’ın basın özgürlüğünün bulunmadığını belirttiği- Tahran yerine Toronto’da bulunmak yardımcı oluyor.
“Tehlikeli bir hâl alabilir. İran’da liderin yaptığı bir açıklamanın yanlış olduğunu kanıtlamak, ABD başkanını doğrulamaya benzemez – bu tamamen farklı bir şey” dedi. “Ülke içinde olsaydık bunu yapamazdık. İran’da olsaydık, burada yaptığımız gibi bazı vaatleri ve konuları kolayca ele alamazdık. Kırmızı çizgilere veya hükümetten gelebilecek sert tepkiye karşı dikkatli olmamız gerekirdi.”
Yakından Takip: Ruhanimetre, İran Devlet Başkanı Hassan Ruhani’nin seçim kampanyası vaatlerini nasıl ele aldığını izliyor. Ekran görüntüsü: Rouhanimeter.com
Her ikisi de Cumhurbaşkanı Ruhani ve Dinî Lider Ali Hamaney için iddiaları yanlış ve vaatleri yerine getirilmemiş olarak sınıflamasına rağmen İran’da engellenmeden kalan Ruhani Meter ve Fact-Nameh tarafından izlenen bir rejimi sınırlarının dışında doğrulama taktiği, formatın başarısız olduğu ya da ilk aşamada hiç kullanılmadığı dünyadaki diğer baskıcı rejimlerde doğruluk kontrolünü uygulamaya başlamanın anahtarı olabilir.
Reporters’ Lab’a göre, dünya çapında yaklaşık 150 doğruluk kontrolü projesinden hiçbiri hükümetin ana akım medyayı açıkça kontrol ettiği Rusya’da ve özgür basının olmadığı Kuzey Kore’de hâlihazırda faaliyet göstermiyor. Çin’de bir doğruluk kontrolü projesi, sansürün norm olduğu bir ülkede tabu konu olan siyasetten uzak durarak, sağlıkla ilgili yanlış bilgileri ele alıyor.
Gazetecileri Koruma Komitesi’nin (Committee to Protect Journalists) genel müdür yardımcısı Robert Mahoney, bir e-postada “Kamuya açık bilgilere erişim genellikle bir muhabir için imkânsızdır, bu nedenle siyasî doğruluk kontrolü tartışmalıdır” ve “Otoriter ülkelerde güç, bilginin kontrolü ile ilgilidir. Bu kontrollerin etrafından dolaşmak bağımsız basın için büyük bir güçlük.” ifadelerini kullanmıştır.
Alternatif Kaynak Bulma ve Dağıtım Yöntemleri
Öyleyse teyitçiler nasıl ilerleme kaydedebilir? Souzanchi, rejimlerin dışında bulunmanın yanı sıra, alternatif kaynak bulma ve dağıtım yöntemlerini göz önünde bulundurmaları gerektiğini söylüyor.
“Yaptığımız şey, insanlardan bize konu örnemelerini istemekti. Bu yaptığımız ve iyi karşılanan bir şeydi” dedi. “Doğruluğunu teyit etmemiz için sürekli bize bir şeyler öneriyorlardı.”
Dağıtım Planı: Fact-Nameh, İran’daki hedef kitlesine ulaşmak için mesajlaşma uygulaması Telegram’a dayanıyor. Ekran görüntüsü: Fact-Nameh.com
Hâlen İran içinde engellenmiş olsa da, Telegram hâlâ Fact-Nameh’in dağıtım ve kaynak stratejisinin önemli bir parçası. Souzanchi, tıpkı dünyanın dört bir yanındaki teyitçilerin, kullanıcıların WhatsApp gruplarından viral aldatmacalar göndermelerine ve sonuçta elde ettikleri doğrulamaları dağıtmalarına dayanması gibi, Fact-Nameh’in de -Facebook ve Instagram gibi ana akım sosyal medya platformlarının sürekli şekilde engellendiği– İran’daki ağa ulaşmak için Telegram’ı kullandığını söylüyor.
Yine de bir kitle/ağ bulmak zor olabilir. France 24 için çalışan İranlı bir gazeteci olan Ershad Alijani, ASL19’un doğrulama sitelerinin çoğundan daha fazla başarı elde etmesine rağmen, İranlılar arasında erişimlerinin hâlâ sınırlı olduğunu söyledi.
“Doğruluk kontrolü İran’da hâlâ -belki de dünyanın her yerinde olduğu gibi- ‘süslü’ bir ürün. Bu nedenle etkileri toplumun -eğitimli, çevresi geniş ve ‘gerçekler’ konusunda tutkulu- çok cılız bir kısmıyla sınırlı” dedi. “Fact-Nameh veya Rouhani Meter veya diğerlerinin bu alanda sahip olduğu profesyonelliğe rağmen, İran’da doğrulamanın etkisi maalesef çok sınırlı.”
Alijani, Fact-Nameh’in (Twitter’da 4.000’den, Telegram’da 6.000’den fazla olan) sosyal medya takipçilerini düzenli olarak sahte haberler yayımlayan çok sayıda farklı hesapla karşılaştırdı. Doğruluk kontrollerinin ölçeklenememesinden ötürü, yüz binlerce üyelilerden ailesinin ve arkadaşlarının küçük gruplarına kadar değişen Telegram gruplarında dolaşan çürütülmüş hikâyeleri çoğunlukla gördüğünü söyledi.
Şeffaflık Anahtardır
Gözünü Üzerinde Tutmak: İki doğrulama sitesi, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıklamalarının doğruluğunu takip ediyor. Fotoğraf: Flickr
Bu arada, Freedom House‘un da basın özgürlüğünün bulunmadığını söylediği Türkiye’de, iki doğrulama kuruluşu filizlendi. Teyit ve Doğruluk Payı, CPJ’nin dünyanın her yerinden daha fazla gazetecinin hapiste olduğunu söylediği bir ülkede, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ifadelerinin doğruluğunu izleyerek rejimi azimle izlediler. Peki, sırları ne? Baybars Örsek, her şeyin şeffaflığa bağlı olduğunu söyledi.
Doğruluk Payı’nın kurucusu, “Türkiye gazetecilik için genel olarak hiçbir zaman dostane bir ortam olmadı ve ülkedeki mevcut politik atmosfer, gazetecilerin yaşadığı zorluklar açısından kesinlikle daha yüksek seviyede” dedi. “Skor kartımız neyi işaret ederse etsin, doğruluk kontrollerimizin tamamı otomatik olarak tüm siyasî aktörlere gönderiliyor. Bu tür bir proaktif iletişim stratejisine sahip olmak, tamamen ihtiyacımız olan alana sahip olmamızı sağladı.”
“Hayatta kalmak ve varlığınızı sürdürmek, kendinizi ve kurumunuzu riske atmamak için en önemli strateji” – Teyit’ten Gülin Çavuş.
Teyit’te görev alan gazeteci (ve 2017 Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı (International Fact-Checking Network) Fellow’u) Gülin Çavuş da aynı fikirde. Teyitçilere tavsiyesi, şeffaf metodolojileri yeterli olmadığında çalışmaya devam edebilmeleri için otosansürü düşünme yönünde.
Çavuş, “hayatta kalmak ve varlığınızı sürdürmek, kendinizi ve kurumunuzu riske atmamak için en önemli strateji ” dedi. “Yapmak istediğiniz projeleri ve konuları daha demokratik ve daha özgür basının olduğu dönemlere ertelemek bazen en iyi çözüm olabilir.”
Zorluklarına rağmen, hem Türk teyitçiler hem de ASL19’un siteleri, en azından doğruluk kontrol projelerini hayata geçirmeyi başardılar. Bu, Çin’de daha güç bir uğraş – iş güvenliği, gözetim, taciz, davalar ve tutuklamalar oradaki gazeteciler için büyük engel.
Hong Kong Üniversitesi Gazetecilik ve Medya Çalışmaları Merkezi’nde yardımcı doçent olan Masato Kajimoto, “Çin’deki siyasetçilerin tamamen demokratik bir süreçten geçerek seçilmediklerini unutmamalıyız” dedi. “Ayrıca, vaat takii ki, Çin’de pek çok alanda bulunmayan, belgelenmiş kayıtlar ve güvenilir veri gerektirir.”
Diğer Projelerden Öğrenmek
Umut Verici Başlangıç: ZimFact, siyasi iddiaları doğrulamak üzere Mart ayında Zimbabwe’de faaliyete geçirildi. Ekran görüntüsü: Zimfact.org.
ASL19’un doğruluk kontrol siteleri, baskıcı bir rejimi kapsayan ilk – hatta en yenisi – değil.
Freedom House’un oldukça zayıf basın özgürlüğüne sahip olduğunu söylediği bir başka ülke olan Zimbabwe’de ZimFact, Linnaeus Üniversitesi’ndeki İsveç Fojo Medya Enstitüsü’nün desteğiyle Mart ayında faaliyete geçti. Proje, siyasi iddiaları doğrulamayı amaçlıyor ve daha önce Poynter‘a hükümet sansüründen kaygılandığını ifade etmişti.
Fojo’nun Zimbabwe program yöneticisi Jean Mujati, “Yeni yönetim Zimbabwe’de bu iş için şu ana kadar açık bir pozisyonun sergiliyor” dedi. “Ortam şu ana kadar bir doğrulama projesi fikrine sıcak bakıyor ve bu nedenle platformdaki hikâyeler hem basılı hem de çevrim içi yayınlarda kullanılıyor.”
Birçok otoriter rejimin bulunduğu bir kıtada, ZimFact bir nedret. Reporters’ Lab’ın veritabanına göre Africa Check, bölgedeki diğer tek doğruluk kontrol kuruluşu ve bunun iyi bir nedeni var.
İdari direktör Peter Cunliffe-Jones, “Afrika’da teyitçilerin faaliyette bulunması imkânsız olmasa bile çok güç olacağını düşündüğüm birkaç yer var” dedi. “Eritre, Etiyopya, hatta Ruanda gibi ülkeler – Gazetecileri Koruma Komitesi gibi kayıtlara göz atarsanız – medya özgürlüğü konusunda çok zayıf bir sicile sahip.”
Ve bu, hükümetin takibine girme, olası gözaltılar ve çevrim içi siyasi içerik yayın nedeniyle baskınlar gibi müstakbel teyitçilerin girişinin önündeki çok sayıda engelle kendini gösteriyor. Kişi başına nominal geliri 900 ABD dolarından az olan Tanzanya’da hükümet, blog yazarları için yaklaşık 920 dolarlık bir ücret belirlemek üzere.
Ancak, yeni atılımlar olası.
İyi Zamanlama: Morsi Meter, Mısır Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’yi hesap verebilir kılmak için Arap Baharı esnasında faaliyete geçirildi ve Mursi’nin görevdeki ilk 100 günü boyunca sürdü. Ekran Görüntüsü: Morsi Meter
2012 yılında Morsi Meter, o dönemde yeni seçilen Mısır Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’yi vaatlerine karşı hesap verebilir kılmak için, süregelen Arap Baharı esnasında başlatıldı. PolitiFact’e ait Obameter’dan esinlenen proje, Mısır’ı yolsuzluktan kurtarmayı amaçlayan, şu an çevrim dışı olan kâr amacı gütmeyen bir grup olan Zabatak’ın desteğiyle yürütülmüştür.
Fakat, Freedom House‘un da basın özgürlüğüne sahip olmadığını belirttiği Mısır gibi bir rejimde dağıtım ve yayın araçlarının çaresine bakmak, bir teyitçinin başarısını garanti etmek için yeterli değil. Doğru zamana denk gelmesi gerekiyor.
Morsi Meter’ın kurucusu Abbas Adel, “Ortadoğu’da bunun gibi bir şey aşırı tehlikeli” dedi. “Bu riski aldık ve başlangıçta anonimdik, ama sonunda basının ve halkın ilgisi bize başkana açıkça meydan okuma gücü verdi.”
Adel, bu durum gerçekleştiğinde -diğer medya kuruluşlarından gelen partizan saldırılara ve Morsi Meter’ın yabancı istihbarat yetkilileri tarafından finanse edildiği komplolarına rağmen- projenin Mursi’nin görevdeki ilk 100 gününde oldukça sorunsuz bir şekilde çalıştığını söyledi.
Morsi Meter üzerinde çalışan Mısırlı bir bilgi aktivisti olan Amr Sobhy, “Aslında oldukça iyi çalıştı, çünkü zamanlama doğruydu” dedi. “İnternet sitesi tüm yerel medya tarafından iyi karşılandı ve geleneksel medyanın ilk 100 günlük misyona odaklanmasına yardımcı oldu. Başkanlık da o sırada internet sitesini meşru hesap verebilirlik çabası olarak ele aldı. ”
Proje, Mursi’nin ilk 100 gününden sonra sona erdi ve o zamandan beri hiçbir doğruluk kontrol kuruluşu onun yerini almadı. Fakat, otoriter ülkelerdeki diğer doğruluk kontrol projeleri başladıkları için bile şanslı – ve müstakbel kitle üzerindeki etkisi kadar rejimin kendisiyle de işleri olabilir.
Etki Oluşturmak
Alexey Kovalev, 2015 yılında, yalan söylemeyi birisinin kulağına noodle koymaya eşdeğer bir Rusça ifade üzerine bir oyun olan Noodle Remover adlı bir doğrulama sitesini faaliyete geçirdi. Fakat bir süre sonra ilgi çekmediği için vazgeçti. En popüler çürütmesi, yaklaşık 90 milyon internet kullanıcısı bulunan bir ülkede yaklaşık 150.000 sayfa görüntülemesi aldı ve doğruluk kontrollerinin fark edilebilir bir etkisi olduğunu görmediğini söyledi.
“Rusya’da (yabancı) doğruluk kontrolleri için bir ortam olduğunu sanmıyorum. Ruslar, neyin doğru neyin doğru olmadığını kendilerine söyleyen yabancılara neden güvensin? ” – Coda Story’den Alexey Kovalev
Şu anda Coda Story‘nin yönetici editörü olan Kovalev, “Dürüst olmak gerekirse, bunun için hiç vaktim veya devam etmek için bir isteğim yok,” dedi. “Tükettikleri haberlerin çoğunun devletle ilgili olduğunu bilecek farkındalığı olan nüfusun çok küçük bir kesimine hitap ediyordum.”
“Projemde yayınladığım bazı makalelerim onbinlerce görüntüleme almış olsa da söylem üzerinde çok az etkisi oldu. Bilakis, şu anda Rus basınında daha da fazla manipülasyon ve sahte haber mevcut. ”
Rusya’daki devlet propagandasının aşikârlığı Amerikalılar için sarsıcı olabilir. Fakat, Ruslar için bu oldukça alışıldık – o kadar alışıldık ki Kovalev, Rusların en tarafsız haber kaynaklarına bile ulaşacak şekilde her tür medyaya sağlıklı dozda şüphecilikle yaklaştığını söyledi.
Bunu akılda tutarak, Kovalev, saçmalıkları ayrıştırmak adına daha fazla doğruluk kontrolün kritik bir ihtiyaç olduğunu söyledi.
Radio Free Europe / Radio Liberty gibi ülke dışındaki kuruluşlar, iddia çürütme konusuna el attılar. Fakat yabancı basın Ruslar için zor bir alan. Haftalık hatalı iddia çürütme bölümü yayımlayan bir araştırma haber sitesi olan The Insider gibi bazı yerel projeler küçük adımlar atıyor. Ancak yine de Kovalev, projenin ilk etapta doğruluk kontrollerine ihtiyaç duyan bir izleyici kitlesini sürdürmekte zorlandığını söyledi.
“Hiçbir şey herkesin güveneceği tek bir otorite haline gelmeye bile yaklaşamaz – bu yüzden doğrulamanın çok siyasallaştığını düşünüyorum” dedi. “Rusya’da, koridorun her tarafındaki herkesin güvendiği tek bir gazeteci yok.”
Süregelen Güçlükler
Baskıcı rejimleri doğrulamaya yönelik bazı stratejiler, yayın ve sansür arasındaki fark olabilirken, aynı zamanda teyitçiler için baş ağrısına da neden olabilir.
Souzanchi, Toronto’da olmak İran hükümeti için doğruluk kontrolü yapabilmesinin önemli bir nedeni iken, bazı okuyucuların güvenilirliklerinden şüphe duymasına neden olduğunu söyledi.
‘İran merkezli olmadığımız ya da sadece yabancı ajan olduğumuz için neler olup bittiğini bilmiyoruz.’ İnsanlar bunu söylemeyebilir, ama bu her zaman bizim için bir engel” dedi. “Kendiniz görebilmeniz için kaynaklarımız hakkında açık olup, argümanlarımızda açık sözlü davranmaya çalışıp aşmaya çalışıyoruz.”
Rusya’nın durumunda, yerel bir doğruluk kontrol projesi sadece tercih edilmez – başarı için gerekli olabilir. Kovalev, herhangi bir yeni başlayan doğruluk kontrol kuruluşunun, müstakbel kitlenin katılımını sağlamak için ülke içinde yer alması gerektiğini söyledi.
“Toplumun siyasî düşünceye sahip bir kesiminde bile, bize neyin sahte olup olmadığını söyleyen yabancılara yönelik güvensizlik var” dedi. “Rusya’da (yabancı) doğruluk kontrolleri için bir ortam olduğunu sanmıyorum. Ruslar, neyin doğru neyin doğru olmadığını kendilerine söyleyen yabancılara neden güvensin? ”
Bu sırada Çin’de Kajimoto, siyasî doğruluk kontrolü için öngörebileceği tek uygulanabilir stratejinin ülke dışında faaliyet gösteren bir organizasyon kurmak olacağını söyledi. Ancak bu yaklaşım bile kusurlu.
“Çin’de gerçek, bağımsız bir siyasî doğruluk kontrolünün mümkün olduğunu düşünmüyorum,” dedi. “Bir strateji, yabancı bir ülkede bir kuruluş kurmak olabilir; fakat bu durumda Büyük Güvenlik Duvarı tarafından engellenecek ve Çin’deki insanlara bu şekilde ulaşamayacaksınız.”
Saldırı Altında Kalmak
Bir teyitçi, bir kitle başlatmayı ve oluşturmayı başardığında, geri tepebilirde. Alijani, sosyal medyada sert eleştiriler almanın İran siyasetini takip eden teyitçiler için hayatın bir gerçeği olduğunu söyledi.
“Teyitçiler, her iki taraftaki -rejim ve muhalefet destekçileri- aşırılıkçıların saldırısı altında. Ben de bu saldırıların bir kurbanı oldum ”dedi. “Bazı meslektaşlarımdan, sosyal medyadaki bu saldırıların ve trollerin hedefi olmak istemedikleri için bir doğrulama çalışmasından vazgeçtiklerini duydum.”
Souzanchi, Ruhani Meter’ı faaliyete geçirdikten sonra sitenin hükümet tarafından kısa süre sonra engellendiğini ve okuyucuların siteye erişmek için -internete sansürsüz erişmek isteyen İranlılar için bir günlük gerçeklik hâline gelen bir atlatma aracı olan- sanal özel ağları (VPN) kullanmak zorunda kaldığını söyledi.
“Ve sonra, özellikle daha katı gruplardan, muhafazakar tutuculardan gelen, nasıl CIA’nın kuklası olduğumuzdan ve benzeri şeylerden bahseden bazı makaleler çıktı” dedi. “Bu, hükümetten gelen ilk tepkiydi.”
Rouhani Meter, o zamandan bu yana engellenmedi ve sitesine birkaç ayda yeni özellikler ekliyor. Ve Souzanchi’ye göre bunun bir etkisi var.
Geçtiğimiz birkaç yıl içinde, İran siyasi yelpazesinin her iki tarafından Ruhani’nin vaatlerine – Ruhani Meter’dan önce var olmayan- daha büyük bir odaklanmanın olduğunu söyledi. Souzanchi, geçtiğimiz seçim yılı boyunca insanların sosyal medyada vaat izleyicisine atıfta bulunduğunu söyledi. Bir defasında Ruhani’nin kendi Twitter hesabı dahi Ruhani Meter’ın değerlendirdiği bir vaat hakkında bu süreçte kendi ifadelerini kullanarak tweet attı.
“Bu küçük şeyler sürekli olarak sunduğu vaatleri nasıl unutmadığı hakkında konuşması ve vaatleri hakkında iyi iş çıkardığını tekrarladığı gerçeğinin yok olmadığını gördüğümüzün işareti” dedi. “Bence Ruhani Meter, hükümetin eylemleri hakkındaki bu iletişimde her zaman yer almak açısından bunda bir rol oynadı.”
Despotlar bile doğrulamanın gücünü anlıyor.
Bu makale ilk olarak Poynter.org tarafından yayımlandı ve izin alınarak aynen kullanıldı.
Daniel Funke, Poynter Enstitüsü’ndeki Uluslararası Doğruluk Kontrol Ağı için doğruluk kontrolü, çevrim içi yanlış bilgiler ve sahte haberleri ele alıyor. Daha önce Poynter için bir Google News Lab Fellow olarak görev yaptı ve Los Angeles Times, USA Today ve Atlanta Journal-Constitution için çalıştı.
Orjinal çeviri link: https://gijn.org/2018/07/11/how-to-fact-check-politics-in-countries-with-no-press-freedom/