Açık Veri ile Çalışan, Veri Gazeteciliği Yapanlara Kolaylaştırıcı Bir Kaynak: Açık Veri Sözlüğü
Ankara Açık Veri Hareketi projesi kapsamında Gazeteciler Cemiyeti & Açık Veri ve Veri Gazeteciliği Derneği ekibi tarafından Açık Veri Sözlüğü oluşturuldu. Çalışma açık veri ve beraberinde gelişen yabancı terimlerin daha iyi bir şekilde anlaşılması için Türkçe’ye kazandırıldı. Açık Veri El Kitabı (Open Data Handbook) kaynağından yararlanılarak hazırlanan Açık Veri Sözlüğü açık veri ve veri gazeteciliği terimlerini öğrenmek isteyen, merak edenler için rehber niteliği taşıyor.
Çalışmada tanımlanmış 75 tane açık veri ve veri gazeteciliği terimi bulunuyor. Terimlerin çoğu; içinde veri sözcüğü geçen kavramlar (veri kalitesi, veri portalı, veri tabanı, veri temizleme, büyük veri, coğrafi veri) oluştururken; telif hakkı, bulut, patent, kitle kaynak gibi terminolojiler de çalışmada yer alıyor.
Çalışmada yer verilmiş terimlerin bir kaçı*:
Veri: Veri, aslında işlenmemiş atom tabloları olarak düşünülebilir. Genellikle, sayısal bilgilerin e-tablo ya da veri tabanı gibi sayı tablolarında sistematik bir şekilde toplanması anlamında kullanılır. Veri, yapılandırılmış ve bu şekilde sunulmuş olduğunda, belirli amaçlara uygun ve kullanışlı hale getirilerek, insanlar tarafından kolayca anlaşılması için uygun bir bilgiye dönüşür. Ölçüm ya da sayım yolu ile toplanan ve sayısal bir değer bildiren veriler nicel veriler, sayısal bir değer bildirmeyen veriler de nitel veriler olarak adlandırılmaktadır.
Büyük Veri: Geleneksel yöntemlerle depolanamayan, aktarılamayan ve işlenemeyen; çok büyük verilerin toplanmasına denir. Bu tarz veri setlerinin(hava durumu veya diğer bilimsel veriler gibi) işlenebilme ihtiyacı ve artan kullanılabilirliği; özelleşmiş bilgisayar teknolojilerinin, bilgisayar ağı yapılarının ve programlama dillerinin gelişmesine yol açmıştır.
Veri Gazeteciliği: Veri ile gazetecilik yapmaktır. Verinin gazetecilik faaliyeti için kullanılmasıdır. Gazetecilerin veri ile çalışma kabiliyeti, gazetecilik mesleği için giderek artan bir öneme sahip oluyor. Haberi araştırmak, ilgili verileri bulmak, veri kaynaklarından yararlanarak etkin, yüksek kamu yararı taşıyan haberler yapmayı içeriyor. Veri gazeteciliği gazetecinin veri temizleme, veri filtreleme, veri analizi yapma, veri kazıma gibi yeteneklere sahip olunmasını da kapsar.
Veri Temizleme: Veri setlerini kullanmayı daha kolay hale getirme işlemine denir. Bu işlem, tutarsızlıklar ve hataları düzeltmeyi, biçimlendirme gibi makine tarafından okunamayan unsurları, satır ve sütun başlıkları için standart etiketler kullanmayı, sayıların, tarihlerin ve diğer birimlerin uygun bir şekilde temsil edilmesini garanti etmeyi, uygun bir dosya formatına dönüştürülmesini ve etiketlerin diğer veri setleriyle uyumlu bir şekilde kullanılmasını(bkz. veri entegrasyonu) içerebilir.
Veri Tabanı: Birinci anlamı, organize bir şekilde toplanılan herhangi bir veri, veri tabanı olarak düşünülebilir. Bu açıdan, kelime, veri setiyle eş anlamlıdır. İkincisi veriyi işlemek ve yönetmek için kullanılan; genişleme, güncelleme, dönüştürme ve sorgulama özelliklerini de içeren yazılım sistemine denir.
Veri Seti: Düzenli bir şekilde toplanmış verilere denir. “Veri seti”, esnek bir kavramdır ve bütün veri tabanına, e-tabloya ya da diğer veri dosyalarına, ve de bununla ilgili veri kaynaklarının toplanmış hali ile ilgili olabilir.
Coğrafi Veri: Konum bilgisi içeren veri noktalarının
yer aldığı herhangi bir veri setine denir. Enlem ve boylamlar ya da başka bir standart kod buna örnek olarak verilebilir. Haritalar, ulaşım rotaları, çevresel veriler, kadastro verileri ve bunun gibi birçok tür veri coğrafi veri olarak tanımlanabilir.
Hükümet Verileri: Hükümetin, çoğu gizli olmayan yüksek miktarda verileri toplama çalışmalarına denir. (Ekonomik veri, demografik veri, harcama verileri, suç verileri, ulaşım verileri gibi) Bu verinin değeri, bunu açık veri olarak duyurarak; iş, araştırma, sivil toplum ve veri gazetecileri tarafından yeniden kullanılması serbest bırakarak arttırılabilir.
Bulut:Bulutta depolanan veriler, bu veri sahiplerinin fiziksel depolama ihtiyacını gidermek, bu verileri barındırmak için hizmet veren şirketler tarafından yönetilir. Sadece bir makinede saklanmak yerine, veriler, farklı yerlerdeki birden fazla makinede saklanabilir, fakat veri sahipleri ya da kullanıcılar bu konunun detaylarını bilmek zorunda değildir. Verileri barındıran şirket, bu verileri uygun ve İnternet yoluyla erişilebilir halde tutmaktan sorumludur.
Kitle Kaynak: Yüklü miktarda bir verinin küçük görevlere bölünerek gönüllüler tarafından üstünde çalışılmasına denir. Örneğin, Wikipedia kitle kaynaklı bir ansiklopedidir. Aynı zamanda Google Çeviri de bir nevi kitle kaynaklı bir yazılımdır. Kullanıcılarının düzenlemeleri sayesinde çevirilerini büyük oranda geliştirmiştir.
CKAN: Açık Bilgi (Open Knowledge) tarafından hazırlanan ve geliştirilen, veri portalı oluşturmaya yarayan açık kaynaklı bir yazılımdır. CKAN, yaklaşık 20 ulusal hükümet, yerel güçler, topluluklar, bilimsel ve diğer veri portalları tarafından resmi veri yayın platformu olarak kullanılır.
Creative Commons: Kâr amacı gütmeyen, telif hakları alanında esneklik ve paylaşımı yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuş bir düşünce hareketi ve organizasyonudur.
Creative Commons, 2001 yılında Center for the Public Domain kuruluşunun desteğiyle bir grup tarafından kurulmuştur. Creative Commons amacına ulaşmak için sanatçılara ve genel olarak tüm eser sahiplerine, yasanın kendilerine tanıdığı kimi hakları kamuyla paylaşabilmelerine imkân verecek, özel olarak hazırlanmış telif lisansı sözleşmeleri önermektedir.
Kısaca özetlemek gerekirse, Açık Veri Sözlük çalışması açık veri ve veri evreni içinde boğulduğumuz yabancı terimleri örneklerle Türkçe’ye kazandırdı. Özellikle veri ve teknoloji alanında sözcük dağarcığımızın yetersiz olmasından dolayı sözlük önemli bir kaynak niteliğine sahip. İleri ki yıllarda eklenecek yeni kelimeler ve görsellerle çalışma zenginleştirilerek; veri okuryazarlığı, veri teknolojileri alanında kapsamlı bir referans olması hedefleniyor.
Açık Veri Sözlüğüne ulaşmak için tıklayınız.
*Kelimlerin tanımları sözlükten alınmıştır
Haberi Hazırlayan: Sadettin Demirel / Kadir Has Üniversitesi 4. sınıf Yeni Medya – Halkla İlişkiler Öğrencisi
Geri bildirim: Melih Çelik | Futbolda başarı için yapay zeka lazım - Melih Çelik